طبق نظر ماکان آریا پارسا سفسطه از واژه‌های نام آشنایی است که این روزها در مورد آن بیشتر از گذشته می‌شنویم. در واقع آنقدر سفسطهگری و مغلطه‌گری زیاد شده است که خیلی راحت می‌توانیم نمونه‌ها و مثال‌های متعدد و واقعی آن را در برخی از برنامه‌های تلویریونی، شبکه‌های مجازی و روزنامه و مقالات مختلف ببینیم.
مغالطه را هم نباید دست کم گرفت. وقتی کسی برای اثبات ادعای خود نمی‌تواند استدلال و دلیل واضح و روشنی بیاورد، دست به دامان مغلطه می‌شود. مغلطه‌گری و سفسطه بازی دو تعریف جداگانه دارند و نمی‌توان هر دو را یکی دانست اما گاهی به جای یکدیگر به کار برده می‌شوند. در واقع امکان دارد در حال مغلطه باشیم اما آن را سفسطه بازی بدانیم و برعکس. این می‌تواند ناشی از دانش ما از شناخت این دو واژه باشد. به همین دلیل برای آشنایی بیشتر و پایه‌ای این دو واژه، تصمیم داریم هر دو را مورد بحث و بررسی قرار دهیم. پس همراه ما باشید.
سفسطه کردن به چه معنایی است؟
سفسطه در لغت نامه‌های معروف فارسی به معنای شلوغ کاری، شلوغ بازی و هر نوع هوچی بازی در آوردن است. وقتی تمام تلاش خود را می‌کنیم تا بدیهیات را انکار کرده و وارونه جلوه دهیم، در واقع در حال سفسطهگری هستیم. این کار می‌تواند نشان از ضعف ما در نحوه استدلال موضوعات مختلف باشد.
بر باور دکتر ماکان آریا پارسا وقتی ما توان این را نداشته باشیم که از حرف خود دفاع کرده و یا ادعای خود را اثبات کنیم، دو راه بیشتر نداریم. اول این که بپذیریم ادعای ما اشتباه بوده است و درست آن را بپذیریم. دومین راه این است که به هر دلیلی نپذیریم. حالا در صورتی که نپذیرفتیم، باز هم دو راه پیش روی ما قرار دارد. اول اینکه خاموش باشیم و به این فکر کنیم که شاید طرف مقابل هنوز به دانشی که ما در زمینه مورد بحث داریم، دست نیافته و اطلاعات ما از او بالاتر است و در عین حال، پذیرای واقعیت هم نیست. پس می‌توانیم موضوع مورد بحث را رها کنیم اما دومین راه پیش روی ما که راهی به شدت ناپسند و مذموم است، استفاده از سفسطه بازی است.
سفسطه را می‌توان راهی برای فریب عوام و مخاطب دانست. وقتی جنبه مثبت یک موضوع را بدانیم و عمدا برای پنهان کردن آن به جنبه‌های منفی بپردازیم و به گونه‌ای رفتار کنیم که ذهن شخص مقابل هم درگیر شده و فریب بخورد، نوعی سفسطهگری انجام داده‌ایم.
مغلطه‌گری یعنی چه؟
مغالطه را می‌توان نوعی ترفند برای گول زدن و به اشتباه انداختن شخص مقابل تعریف کرد. احتمالا در زندگی پیش آمده باشد که از مغلطه‌گری استفاده کرده باشیم. وقتی ادعایی را داریم و نمی‌توانیم آن را به اثبات برسانیم، ممکن است برای این که شخص مقابل متوجه نشود و به اشتباه بیفتد، به ترفند دست زده و اورا مغلوب کنیم. شاید متوجه نباشیم اما این کار نوعی مغلطه‌گری است.
از زبان دکتر ماکان آریا پارسا برخی سفسطه را با مغلطه اشتباه می‌گیرند و هر دو را هم سنگ هم دانسته و به کار می‌برند. در صورتی که این دو در عمق خود تفاوت‌هایی با یکدیگر داشته که هر چند کوچک هستند اما نمی‌توان از آن‌ها چشم پوشی کرد. در مورد تفاوت این دو، بعدا مفصل صحبت خواهیم کرد.
انواع مغالطه و انواع سفسطه
این که بخواهیم در مورد سفسطه و انواع آن صحبت کنیم، از حوصله این مقاله خارج است اما تا جایی که بتوانیم، انواع آن را برای شما عنوان می‌کنیم. همچنین در مورد مغالطه نیز انواع آن را نام می‌بریم تا بیشتر با آن‌ها آشنا شوید.
انواع سفسطهگری شامل موارد زیر هستند:
- مخالف اندیشی یا ساز مخالف زدن
- جرم اندیشی
- حمله به شخصیت فرد
- خام اندیشی
- بت پرستی
- سنت پرستی
- مصادره به مطلوب ( استدلال دوری )
- رقابت اندیشی
- خود محوری
- بزرگ اندیشی
- انسان انگاری
- نسبی گرایی افراطی
- ساده اندیشی
- حق به جانب
- دو قطبی اندیشی ( یا این یا آن )
- خطر اندیشی
نمونه‌های که عنوان شد، هر کدام می‌کوشند تا مخاطب مقابل را مغلوب کنند. برای مثال زمانی که نمی‌توانیم استدلال منطقی برای حرف و ادعای خود بیاوریم، شخصیت طرف را زیر سوال می‌بریم. حتی زمانی که به قدرت‌های برتر ( توسل به مرجعیت ) پناه می‌بریم و یا چیز بی ربطی را به عنوان سخن بزرگان به میان می‌آوریم، سفسطه بازی انجام داده‌ایم.
انواع مغالطه هم شامل چند دسته کلی می‌شوند که شامل موارد زیر هستند:
- مغالطات ابهامی
- مغالطات ادعای بدون استدلال
- مغالطات بی دقتی برای گمراه سازی
- مغالطات در استدلال پیش فرض نادرست
- مغالطات ربطی
- مغالطات شکلی یا صوری
- مغالطات مقام دفاع
- مغالطلات مقام نقد
- مغالطات نقل
هر کدام از مغالطات نام برده شده دارای نمونه‌های متعدد هستند. برای مثال می‌توان نقل قول ناقص و دروغ و تحریف را از مغالطات نقل دانست. همچنین ارزیابی یک طرفه در مباحثات را می‌توان نوعی مغلطه‌گری مقام نقد دانست.
بررسی مفهومی تفاوت مغلطه‌گری و سفسطهگری
تا اینجا در مورد سفسطه و انواع آن هرچه بود، گفتیم و شنیدیم. البته نمونه‌ها و مثال‌های بسیاری در این زمینه وجود دارند که در ادامه حتما در این خصوص هم خواهیم گفت. در مورد مغلطه‌گری هم چند نمونه کلی برای شما نام بردیم اما یک نکته مهم در مورد این دو مفهوم، تفاوت آن‌ها است. بسیاری از افراد و آن‌هایی که از علم روانشناسی چیزی نمی‌دانند، از این دو واژه به یک معنا استفاده می‌کنند. ما برای شما تفاوت این دو را به شکل مفهومی خواهیم گفت تا تفاوت آن‌ها را بهتر و بیشتر درک کنید.
برای این که فرق سفسطه و مغلطه را بدانیم، فقط کافیست تعریف و مفهوم هر دو واژه را به خوبی بدانیم. مغلطه در لغت به معنای به غلط انداختن است. یعنی فرد مقابل را به اشتباه بیندازیم تا موضوعی اشتباه را درست بداند و آن را بپذیرد اما سفسطه در لغت به معنای هوچی بازی در آوردن و شلوغ بازی در کلام است. یعنی شخص مقابل را از ماجرای اصلی پرت کرده و کاری کنیم که جنبه مثبت یک بحث را نادیده گرفته و از آن غافل شود.
طبق نظر دکتر ماکان آریا پارسا مغالطه زمانی رخ می‌دهد که ما می‌کوشیم تا جای خالی استدلال منطقی را پر کنیم. در واقع زمانی که نمی‌توانیم دلیل منطق و روشنی برای حرف خود بیاوریم، تلاش می‌کنیم تا در بحث برنده شویم. در واقع می‌توان مغلطه‌گری را حقه و فریب معنا کرد. در صورتی که سفسطهگری چیز دیگری است. زمانی که ما جنبه مثبت و منفی یک موضوع را به روشنی می‌بینیم اما برای این که جنبه مثبت آن مخفی و پنهان بماند، جنبه‌های منفی آن را بزرگتر می‌کنیم.
این مطلب ادامه دارد…
