آموزش پرواز | انواع دوره‌ها و گواهینامه‌های خلبانی

راهنمای خلبانی

بسیاری از ما، رؤیای خلبان شدن را از کودکی در ذهنمان داریم. اما در دنیای حرفه‌ای، برای رسیدن به این آرزو باید دوره‌های تخصصی را بگذرانید و گواهینامه‌های معتبری بگیرید. در مجموع، دوره‌های پرواز و خلبانی به دو دسته کلی نظامی و غیرنظامی تقسیم می‌شوند. هر کدام از این دوره‌های حرفه‌ای خلبانی و پرواز، مهارت‌ها و آموزش‌های خاص خودشان را دارند. به‌عنوان مثال، دوره‌های پرواز با هواپیماهای مسافربری با آموزش هواپیماهای فوق سبک کاملاً متفاوت هستند. در ادامه این راهنمای جامع از آموزش پرواز، با انواع دوره‌ها و گواهینامه‌های خلبانی و جزئیات مهم آن‌ها آشنا می‌شوید.

انواع دوره‌های پرواز و خلبانی

آموزش پرواز، فقط یادگیری چند موضوع تئوری یا هدایت یک هواپیما نیست. هر دوره خلبانی، مهارت‌ها، تکنیک‌ها و حتی الزامات جسمی و روانی خاصی دارد که باید آموخت. در این بخش، انواع دوره‌های خلبانی را بررسی می‌کنیم تا بهترین مسیر را برای علاقه و هدفتان انتخاب کنید.

دوره‌های پرواز و خلبانی نظامی

دوره‌های پرواز و خلبانی نظامی، مخصوص افرادی است که می‌خواهند خلبان نیروی هوایی، هوانیروز یا سایر واحدهای نظامی شوند. آموزش در این مسیر بسیار سخت‌گیرانه، منظم و فشرده است. همچنین، همه داوطلبان باید از نظر جسمی، روانی و هوشی در سطح بالایی باشند. برای آشنایی بیشتر با این دوره‌های خلبانی به جدول زیر نگاه کنید:

ویژگی‌های مهم دوره	توضیحات مختصر
هدف اصلی	آماده‌سازی خلبانان جنگنده، ترابری و هلیکوپترهای نظامی
شرایط و الزامات ورودی	سلامت جسمی و روانی عالی، قبولی در آزمون‌های دشوار نظامی
مدت زمان دوره	بین 2 تا 4 سال (بسته به نوع نیرو و هواپیما)
مهارت‌های اصلی	مانورهای رزمی، پرواز در شرایط سخت، عملیات تاکتیکی
مدرک نهایی	گواهینامه و درجه خلبانی نظامی

دوره‌های پرواز و خلبانی غیر نظامی

دوره‌های خلبانی غیر نظامی، برای افرادی است که می‌خواهند در بخش خصوصی، آموزشی یا تفریحی پرواز کنند. مسیر این آموزش‌ها تا حدودی ساده‌تر و کوتاه‌تر از دوره‌های نظامی است. در جدول زیر، به بعضی از اطلاعات مهم این دوره‌های پروازی اشاره کرده‌ایم:

ویژگی‌های دوره	توضیحات مختصر
هدف اصلی	خلبانی شخصی، آموزشی یا تفریحی
شرایط و الزامات ورودی	حداقل سن 17 یا 18 سال، سلامت عمومی مناسب
مدت زمان دوره	حدود 6 ماه تا 1 سال
مهارت‌های اصلی	کنترل پایه هواپیما، ناوبری، پرواز با قوانین بصری
مدرک نهایی	گواهینامه PPL یا معادل آن (Private Pilot License)

دوره‌های پرواز و خلبانی تجاری

اگر هدفتان شغل حرفه‌ای و کسب درآمد از خلبانی است، باید در دوره‌های خلبانی تجاری شرکت کنید. آموزش‌های این سطح دقیق‌تر و جامع‌تر از سطح غیر نظامی یا شخصی هستند. بخشی از ویژگی‌های مهم این دوره‌های پروازی را در جدول زیر مشاهده می‌کنید:

ویژگی‌های دوره	توضیحات مختصر
هدف اصلی	خلبانی تجاری، هواپیمای باری، تاکسی هوایی
شرایط و الزامات ورودی	داشتن گواهینامه خلبانی خصوصی، ساعت پرواز کافی
مدت زمان دوره	حدود 1 تا 2 سال
مهارت‌های اصلی	پرواز تحت قوانین ابزار، مدیریت پروازهای طولانی
مدرک نهایی	گواهینامه CPL (Commercial Pilot License)

دوره‌های پرواز و خلبانی هواپیماهای مسافربری

دوره‌های خلبانی مسافربری، بالاترین سطح آموزش‌های غیر نظامی هستند. در این دوره‌ها، برای خلبانی هواپیماهای جت مسافربری آماده می‌شوید و باید ویژگی‌های خاصی داشته باشید. برای درک بهتر این دوره‌ها به جدول زیر نگاه کنید:

ویژگی‌های دوره	توضیحات مختصر
هدف اصلی	خلبانی خطوط هوایی و هواپیماهای مسافربری
شرایط و الزامات ورودی	داشتن CPL، حداقل ساعات پرواز معین
مدت زمان دوره	حدود 1 تا 2 سال شامل دوره‌های شبیه‌ساز
مهارت‌های اصلی	مدیریت پروازهای بلندمدت، هدایت هواپیمای چندموتوره جت
مدرک نهایی	گواهینامه ATPL (Airline Transport Pilot License)

دوره‌های پرواز و خلبانی هواپیماهای فوق سبک

اگر هدفتان پرواز تفریحی یا آموزش با هزینه معقولانه‌تر است، این دوره‌ها گزینه مناسبی هستند. هواپیماهای فوق سبک نیاز به پیچیدگی آموزش‌های جت ندارند، اما باید در دوره‌ها و آموزش‌های هر کدام شرکت کنید. در جدول زیر، به ویژگی‌های مهم دوره‌های پرواز و خلبانی با هواپیماهای فوق سبک اشاره کرده‌ایم:

ویژگی‌های دوره	توضیحات مختصر
هدف اصلی	پرواز تفریحی یا آموزشی با هواپیماهای کوچک
شرایط و الزامات ورودی	سلامت جسمی عمومی، حداقل سن 16 یا 17 سال
مدت زمان دوره	3 تا 6 ماه
مهارت‌های اصلی	کنترل ساده، پرواز در ارتفاع پایین
مدرک نهایی	گواهینامه خلبانی هواپیمای فوق سبک (ULP یا معادل)

انواع گواهینامه‌های خلبانی

برای این که به‌طور قانونی و مطمئن پرواز کنید، باید گواهینامه‌های خلبانی معتبر بگیرید. هر کدام از این گواهینامه‌ها سطح مهارت، تجربه و مجوز پرواز خاصی را به شما می‌دهد. در این بخش، انواع گواهینامه و مدرک خلبانی را با جزئیات بررسی می‌کنیم تا تصمیم بهتری برای دوره پروازی خود بگیرید.

1- گواهینامه خلبانی خصوصی (PPL – Private Pilot License)

این گواهینامه، اولین قدم حرفه‌ای برای ورود به دنیای خلبانی است. با داشتن این مدرک می‌توانید برای مقاصد شخصی یا تفریحی پرواز کنید، اما اجازه پرواز تجاری ندارید. به طور کلی، این نوع مدرک خلبانی برای افرادی مناسب است که می‌خواهند هواپیمای شخصی داشته باشند. همچنین، افرادی که صرفاً به پرواز به‌عنوان یک سرگرمی نگاه می‌کنند هم به سراغ این گواهینامه می‌روند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره گواهینامه PPL خلبانی، به جدول زیر نگاهی بیندازید:

ویژگی‌های گواهینامه	توضیحات مختصر
هدف اصلی	پرواز شخصی و غیرتجاری
شرایط و الزامات ورودی	حداقل 17 سال، سلامت جسمی، گذراندن آزمون نظری و عملی
مدت زمان دوره	حدود 6 ماه تا 1 سال
محدودیت‌ها	بدون امکان کسب درآمد از پرواز
مزیت اصلی	یادگیری کامل اصول پرواز و ناوبری

2- گواهینامه خلبانی تجاری (CPL – Commercial Pilot License)

اگر می‌خواهید از پرواز درآمد کسب کنید، باید گواهینامه CPL داشته باشید. این مدرک به شما اجازه می‌دهد که به‌عنوان خلبان تجاری کار کنید؛ مثلاً در تاکسی هوایی، حمل‌ونقل باری یا آموزش پرواز. همچنین، دوره آموزشی گواهینامه CPL، شامل مهارت‌های پیچیده‌تر و ساعت‌های بیشتری در پرواز است. ویژگی‌های مهم گواهینامه خلبانی CPL را در جدول زیر ببینید:

ویژگی‌های گواهینامه	توضیحات مختصر
هدف اصلی	خلبانی تجاری، پرواز باری و آموزشی
شرایط و الزامات ورودی	حداقل 18 سال سن، داشتن PPL، حداقل ساعات پرواز مشخص، سلامت کامل
مدت زمان دوره	حدود 1 تا 2 سال
محدودیت‌ها	بدون مجوز هدایت هواپیمای جت مسافربری
مزیت اصلی	شروع کسب درآمد از خلبانی

3- گواهینامه خلبانی خطوط هوایی (ATPL – Airline Transport Pilot License)

این گواهینامه، بالاترین سطح در آموزش خلبانی غیرنظامی محسوب می‌شود. گواهینامه ATPL به شما اجازه می‌دهد که خلبان اصلی هواپیماهای مسافربری بزرگ شوید. این مدرک برای کار در ایرلاین‌ها اجباری است و نیاز به دانش تئوری و عملی بسیار گسترده دارد. بخشی از ویژگی‌های مهم گواهینامه خلبانی خطوط هوایی یا ATPL:

ویژگی‌های گواهینامه	توضیحات مختصر
هدف اصلی	خلبانی هواپیماهای مسافربری جت
شرایط و الزامات ورودی	حداقل 21 سال سن، داشتن CPL، حداقل ساعات پرواز بالا، آزمون‌های دشوار تئوری
مدت زمان دوره	حدود 2 سال همراه با شبیه‌ساز
محدودیت‌ها	فقط در صورت تمدید و معاینات پزشکی معتبر می‌ماند
مزیت اصلی	بالاترین سطح خلبانی و بیشترین فرصت شغلی

4- گواهینامه پرواز با ابزار (Instrument Rating – IR)

این گواهینامه یک مجوز اضافه برای دارندگان گواهینامه‌های CPL یا PPL است. با این مدرک، می‌توانید در شرایط آب‌وهوایی نامساعد یا بدون دید بصری (فقط با ابزار ناوبری) پرواز کنید. ضمناً فراموش نکنید که داشتن IR برای خلبانان تجاری تقریباً الزامی است.
ویژگی‌های مهم این گواهینامه خلبانی را در جدول زیر مشاهده کنید:

ویژگی‌های گواهینامه	توضیحات مختصر
هدف اصلی	پرواز تحت قوانین ابزار (IFR)
شرایط و الزامات ورودی	حداقل 18 سال سن، داشتن حداقل PPL، سلامت پزشکی، ساعت‌های تمرین پرواز با ابزار
مدت زمان دوره	حدود 3 تا 6 ماه
محدودیت‌ها	نیازمند بازآموزی و تمدید منظم
مزیت اصلی	امکان پرواز در هوای ابری یا کم‌دید

مراحل آموزش پرواز و خلبانی

یادگیری دوره‌های خلبانی، پیچیده‌تر و تخصصی‌تر از آن چیزی است که به آن فکر می‌کنید. برای خلبان شدن، باید مراحل مشخصی را به ترتیب پشت سر بگذارید و در تست‌های مختلف قبول شوید. این مسیر شامل آموزش‌های تئوری، تمرین‌های عملی و در نهایت قبولی در آزمون‌های تخصصی است. در ادامه این مراحل را با جزئیات بررسی می‌کنیم:

1- آموزش تئوری پرواز و خلبانی

اولین قدم برای خلبان شدن، یادگیری اصول علمی و تئوری پرواز است. این بخش شامل مباحث فیزیک پرواز، هواشناسی، قوانین هوانوردی و کار با نقشه‌ها و ابزار ناوبری می‌شود. در واقع، قبل از این که به آسمان بروید، باید ذهنتان را برای پرواز آماده کنید. مراحل کلی آموزش تئوری پرواز و خلبانی عبارت‌اند از:

مرحله اول: ثبت‌نام در کلاس‌های تئوری معتبر
مرحله دوم: مطالعه مباحث هواشناسی، دینامیک پرواز و مقررات هوانوردی
مرحله سوم: یادگیری اصول ناوبری، نقشه‌خوانی و ارتباطات رادیویی
مرحله چهارم: شرکت در آزمون‌های داخلی مؤسسه آموزش خلبانی
مرحله آخر: آماده‌سازی برای آزمون کتبی سازمان هواپیمایی یا ایرلاین مورد نظر

2- آموزش عملی پرواز و خلبانی

بعد از یادگیری مباحث تئوری، بالاخره زمان آن می‌رسد که تجربه واقعی پرواز را کسب کنید. در این مرحله، زیر نظر استاد خلبان، پرواز با هواپیما یا شبیه‌ساز را شروع می‌کنید و جلو می‌روید. در ادامه، تکنیک‌های برخاست، گردش، اوج‌گیری و فرود را کم‌کم و به‌طور عملی یاد می‌گیرید. این مرحله آموزش، برای افرادی که از کودکی عاشق خلبانی بوده‌اند، لذت‌بخش و رؤیایی است!

به طور کلی، مراحل آموزش شامل این موارد می‌شوند:

اولین قدم: آغاز جلسات پرواز دو نفره شما با مربی
دومین قدم: تمرین برخاست و فرود در باند آموزشی
سومین قدم: یادگیری مانورهای ساده و پیچیده
چهارمین قدم: پروازهای مسیری (Cross-country) برای تمرین ناوبری
آخرین قدم: انجام پرواز مستقل (Solo flight) بعد از تأیید استاد یا افسر آموزش

3- شرکت در آزمون‌های پرواز و خلبانی

پس از تکمیل دوره‌های تئوری و عملی، باید مهارت‌های خود در خلبانی را به‌صورت رسمی ثابت کنید. این مرحله شامل آزمون‌های کتبی، شبیه‌ساز و در نهایت پرواز عملی با ممتحن رسمی است.

شرکت در آزمون‌های پرواز و خلبانی، چندین گام دارد که به ترتیب عبارت‌اند از:

گام اول: ثبت‌نام برای آزمون کتبی نهایی سازمان هواپیمایی
گام دوم (شرکت در آزمون): شرکت در آزمون‌های شبیه‌ساز یا آزمون روی زمین
گام سوم: انجام پرواز آزمایشی یا اصطلاحاً چِک راید (Check ride) با ممتحن رسمی
گام چهارم (دریافت نتایج آزمون): دریافت نمره قبولی و صدور گواهینامه خلبانی
گام آخر: برنامه‌ریزی برای تمدید و ارتقای گواهینامه

آشنایی با انواع وسیله برای پرواز

خلبان شدن فقط محدود به هواپیماهای مسافربری یا جنگنده‌ها محدود نمی‌شود. دنیای هوانوردی مملو از وسایل پروازی متنوعی است که هر کدامشان جذابیت‌ها و کاربردهای خاصی دارند. در این بخش، با مهم‌ترین وسایل پروازی یعنی انواع هواپیما و هلیکوپتر آشنا می‌شوید:

نگاهی به انواع هواپیما و ویژگی‌هایشان

هواپیما، کاربردی‌ترین وسیله پروازی است و مدل‌های مختلفی (از مدل کوچک فوق سبک گرفته تا غول‌های مسافربری) دارد. هر نوع هواپیما از طراحی، سرعت، برد پروازی و هدف خاص خودش برخوردار شده است. برای آشنایی بیشتر با دسته‌بندی کلی هواپیماها به جدول زیر نگاه کنید: