آشنایی با دوره‌ها و گواهینامه‌های خلبانی، اولین قدم برای تبدیل شدن به یک خلبان واقعی است. در کل، دوره‌های حرفه‌ای و تخصصی خلبانی به چند دسته از جمله نظامی، شخصی، تجاری و مسافربری تقسیم می‌شوند. هر کدام از این دوره‌ها شرایط، الزامات، محدودیت سنی و پیش‌نیازهای خاصی دارند که باید برآورده شوند. در ادامه به هر کدام از این دوره‌ها و جزئیات مهم آن‌ها می‌پردازیم تا با مسیر خلبان شدن بهتر آشنا شوید.
دوره خلبانی نظامی
دوره خلبانی نظامی که اصطلاحاً «Military Pilot Training» نامیده می‌شود، یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین دوره‌های خلبانی در دنیاست. این دوره‌ها از جنگ جهانی اول به بعد، به‌صورت جدی در ارتش‌های مختلف شکل گرفتند و تاکنون پیشرفت‌های زیادی داشته‌اند.
همان‌طور که می‌دانید، خلبانان نظامی در مأموریت‌های حساس، عملیات جنگی و دفاعی شرکت می‌کنند. به همین دلیل، آموزش پرواز بسیار فشرده، دقیق و با آزمون‌های جسمی و ذهنی سخت انجام می‌شود. حداقل سن شرکت در این دوره‌ها معمولاً ۱۸ تا ۲۰ سال است و باید از نظر پزشکی و آمادگی بدنی در سطح عالی باشید. در این بخش به سراغ جزئیات هر کدام از گواهینامه‌های دوره خلبانی نظامی می‌رویم:
گواهینامه خلبانی جنگنده
این دوره مخصوص پرواز با هواپیماهای جنگنده (Fighter Aircraft) است. طول دوره معمولاً بین ۱۸ ماه تا ۲ سال و بیشتر طول می‌کشد و بسته به کشور و نوع هواپیما کمی تفاوت دارد. حداقل سن برای ورود به این دوره‌ها معمولاً ۲۰ سال است. همچنین، داوطلبان باید علاوه بر سلامت کامل جسمی، از نظر تست‌های هوش و واکنش‌های سریع هم تأیید شوند. به طور کلی، مراحل شرکت در این دوره عبارت‌اند از:
- مرحله اول: گذراندن آزمون‌های ورودی تئوری و تست هوش
- مرحله دوم: بررسی کامل سلامت جسمی و روانی
- مرحله سوم: آموزش پرواز ابتدایی با هواپیماهای ملخ‌دار
- مرحله چهارم: ورود به آموزش پرواز با جت‌های آموزشی
- مرحله پنجم: تمرین‌های رزمی و شبیه‌سازی نبرد
- مرحله آخر: دریافت گواهینامه خلبانی جنگنده و شروع خدمت عملیاتی
گواهینامه خلبانی جنگنده‌های بمب افکن
این گواهینامه برای خلبانی هواپیماهای جنگنده-بمب‌افکن (Fighter-Bomber) طراحی شده است. گواهینامه جنگنده‌های بمب‌افکن، برای خلبانانی است که علاوه بر قابلیت مانورهای جنگنده، در هدایت هواپیماهای حامل بمب و موشک‌های سنگین هم مهارت دارند. نگاهی به مراحل شرکت در این دوره:
- مرحله اول: شرکت در آزمون‌های تئوری و عملی اولیه
- مرحله دوم: گذراندن آموزش‌های آیرودینامیک و اسلحه‌شناسی
- مرحله سوم: پرواز آزمایشی با هواپیماهای آموزشی بمب‌افکن
- مرحله چهارم: یادگیری بمباران دقیق و پرواز در ارتفاع پایین
- مرحله آخر: دریافت گواهینامه خلبانی جنگنده‌های بمب افکن
گواهینامه خلبانی ترابری
این دوره برای خلبانی هواپیماهای ترابری نظامی (Military Transport Aircraft) برگزار می‌شود که مأموریتشان حمل نیروها، تجهیزات یا حتی تانک‌ها است. این دوره بین ۱۲ تا 24 ماه زمان می‌برد و نسبت به دوره جنگنده‌ها، شرایط جسمانی آسان‌تری دارد. از جمله مراحل شرکت در این دوره عبارت‌اند از:
- مرحله اول: آزمون‌های تئوری هوانوردی و مهارت‌های پرواز
- مرحله دوم: معاینات پزشکی و تست استقامت
- مرحله سوم: آموزش پرواز با هواپیماهای سبک باری
- مرحله چهارم: یادگیری تاکتیک‌های پرواز گروهی و بارریزی هوایی
- مرحله آخر: دریافت گواهینامه خلبانی ترابری و اعزام به پایگاه‌های عملیاتی
گواهینامه خلبانی بالگرد
خلبانی بالگرد (Helicopter Pilot) یکی از جذاب‌ترین شاخه‌های خلبانی نظامی محسوب می‌شود. این دوره معمولاً چند ماه تا 2 سال طول می‌کشد و برای پرواز در مناطق سخت‌گذر، مأموریت‌های نجات یا عملیات تهاجمی طراحی شده است. حداقل سن برای داولطبان 18 سال است و باید از نظر جسمانی، چابک و مقاوم باشند. برای شرکت در این دوره، باید مراحل زیر را پشت سر بگذارید:
- مرحله اول: شرکت در آزمون‌های تئوری پرواز و مکانیک هلیکوپتر
- مرحله دوم: تست‌های پزشکی و سنجش تعادل و واکنش سریع
- مرحله سوم: آموزش پرواز اولیه با شبیه‌ساز
- مرحله چهارم: پروازهای عملی با بالگرد سبک
- مرحله پنجم: یادگیری تکنیک‌های پرواز ارتفاع پایین و نجات
- مرحله آخر: دریافت گواهینامه خلبانی بالگرد
سایر گواهینامه‌های خلبانی نظامی
این دسته شامل سایر گواهینامه‌های تخصصی است؛ از جمله موارد زیر:
- خلبانی پهپاد (Drone Pilot License)
- گواهینامه مربی پرواز (Instructor Pilot License)
- گواهینامه پرواز در شب (Night Flight Qualification)
مدت این دوره‌ها معمولاً بین چند ماه تا چند سال است؛ همچنین، این دوره‌ها به‌صورت مکمل پس از گذراندن یکی از دوره‌های اصلی برگزار می‌شوند. به طور کلی، شرکت در این دوره‌ها شامل مراحل زیر می‌شود:
- گام اول: قبولی در آزمون‌های تئوری ویژه همان دوره
- گام دوم: تکمیل ساعات پرواز یا کنترل پهپاد
- گام سوم: گذراندن کلاس‌های فنی پیشرفته
- گام چهارم: تمرین پرواز شبانه یا آموزش دادن به دانشجوها
- گام آخر: دریافت گواهینامه تخصصی مربوطه
دوره خلبانی هواپیماهای شخصی (PPL)
دوره خلبانی هواپیماهای شخصی، به اختصار PPL (Private Pilot License) هم نامیده می‌شود. دریافت گواهینامه این دوره تخصصی، اولین قدم جدی برای وارد شدن به دنیای پرواز غیرنظامی است. به طور کلی، دوره PPL برای افرادی مناسب است که می‌خواهند خلبانی را تفریحی یا برای سفرهای شخصی یاد بگیرند. نگاهی به مراحل اصلی شرکت در این دوره:
- مرحله 1: ثبت‌نام در آموزشگاه خلبانی و گذراندن آزمون تئوری
- مرحله 2: شرکت در کلاس‌های زمینی و یادگیری قوانین هوانوردی
- مرحله 3: گذراندن حداقل 220 ساعت کلاس تئوری
- مرحله 4: گذراندن آزمون عملی پرواز
- مرحله 5: دریافت گواهینامه PPL
گواهینامه خلبانی شخصی (PPL)
گواهینامه PPL به شما اجازه می‌دهد با هواپیماهای کوچک (معمولاً کمتر از 5.700 کیلوگرم) پرواز کنید. این گواهینامه در سفرهای خصوصی، ماجراجویی‌های هوایی و حتی آموزش‌های تکمیلی بسیار کاربرد دارد. در جدول زیر، با ویژگی‌های گواهینامه خلبانی PPL آشنا می‌شوید:
| ویژگی‌ها | توضیحات مختصر |
|---|---|
| حداقل سن | ۱۷ سال |
| مدت دوره | ۶ تا ۱۲ ماه |
| ساعات پرواز مورد نیاز | حداقل ۴۵ ساعت |
| محدودیت بدون مجوز | حمل مسافر پولی و عملیات تجاری |
| کاربرد | سفرهای شخصی، تفریحی و یادگیری مقدماتی |
دوره خلبانی هواپیماهای تجاری (CPL)
دوره خلبانی هواپیماهای تجاری که CPL (Commercial Pilot License) نام دارد، برای کسانی طراحی شده که می‌خواهند از پرواز کسب درآمد کنند. این دوره پس از PPL گذرانده می‌شود و معمولاً حدود ۱۲ تا ۱۸ ماه طول می‌کشد. حداقل سن لازم برای شروع آن ۱۸ سال است. در این مسیر یاد می‌گیرید چگونه در شرایط مختلف پرواز کنید و آمادگی لازم برای کار در خطوط هوایی یا شرکت‌های خصوصی را به دست آورید. برای شرکت در این دوره، کافی است که مراحل زیر را به ترتیب طی کنید:
- مرحله 1: داشتن گواهینامه PPL به عنوان پیش‌نیاز
- مرحله 2: گذراندن کلاس‌های تئوری پیشرفته (ناوبری، هواشناسی، قوانین پرواز)
- مرحله 3: تکمیل حداقل ۲۰۰ ساعت پرواز (با احتساب ساعات PPL)
- مرحله 4: موفقیت در آزمون‌های کتبی و پرواز تجاری
- مرحله 5: دریافت گواهینامه CPL
گواهینامه خلبانی هواپیماهای تجاری (CPL)
با داشتن گواهینامه CPL می‌توانید به‌عنوان خلبان در شرکت‌های هوایی، باربری یا حتی به‌صورت تاکسی هوایی کار کنید. همچنین، با ارائه این گواهینامه معتبر اجازه دارید که بابت خلبانی پول بگیرید. با ویژگی‌های مهم این گواهینامه در جدول زیر آشنا شوید:
| ویژگی‌های اصلی | توضیحات مختصر |
|---|---|
| حداقل سن | ۱۸ سال |
| مدت دوره | حدود ۱۲ تا 24 ماه |
| ساعات پرواز مورد نیاز | حداقل ۲۰۰ ساعت |
| محدودیت | اجازه پرواز به‌صورت مسافربری بزرگ را ندارد کاربرد پرواز تجاری سبک، آموزش و پرواز باربری کوچک |
دوره خلبانی حمل و نقل هوایی (ATPL)
دوره خلبانی حمل و نقل هوایی تحت عنوان گواهینامه ATPL (Airline Transport Pilot License) هم معروف است. نکته مهم اینکه گواهینامه دوره ATPL، بالاترین سطح گواهینامه خلبانی غیرنظامی به شمار می‌رود. این دوره شما را برای خلبانی در هواپیماهای بزرگ مسافربری آماده می‌کند و معمولاً پس از کسب CPL و تجربه کاری شروع می‌شود. حداقل سن لازم ۲۱ سال است و کل فرایند (شامل CPL، تجربیات پرواز و آموزش‌های ATPL) حداقل 2 سال طول می‌کشد. مراحل شرکت در این دوره به ترتیب عبارت‌اند از:
مرحله 1: داشتن CPL و ساعات پرواز کافی (معمولاً ۱۵۰۰ ساعت)
مرحله 2: گذراندن دوره‌های پیشرفته آیرودینامیک و مدیریت پرواز
مرحله 3: شرکت در آزمون‌های تئوری و عملی ATPL
مرحله 4: مرحله شبیه‌سازی یا سیمولیشن (Simulation) شامل تکمیل پروازهای شبیه‌ساز پیشرفته
مرحله نهایی: دریافت گواهینامه ATPL و آمادگی برای کاپیتانی در ایرلاین‌ها
گواهینامه خلبانی حمل و نقل هوایی (ATPL)
این گواهینامه به شما اجازه می‌دهد در خطوط هوایی به‌عنوان کاپیتان هواپیماهای مسافربری فعالیت کنید. همچنین، با تکیه بر اعتبار گواهینامه ATPL می‌توانید مسئولیت کامل پروازهای بزرگ را برعهده بگیرید. برای آشنایی بیشتر با این گواهینامه، به جدول زیر نگاه کنید:
| ویژگی‌های اصلی | توضیحات مختصر |
|---|---|
| حداقل سن | ۲۱ سال |
| مدت‌زمان دوره (با مراحل قبل) | حداقل 2 سال |
| ساعات پرواز مورد نیاز | حداقل ۱۵۰۰ ساعت |
| محدودیت | بدون محدودیت برای پروازهای مسافربری بزرگ |
| کاربرد | کاپیتانی در ایرلاین‌ها، پروازهای بین‌المللی |
دوره خلبانی هواپیماهای فوق سبک
دوره خلبانی هواپیماهای فوق سبک، به انگلیسی «Ultralight Pilot Training» نامیده می‌شود. این دوره خلبانی حرفه‌ای، یکی از ساده‌ترین و سریع‌ترین راه‌ها برای ورود به دنیای هوانوردی است. این دوره‌ها از دهه ۱۹۷۰ میلادی به‌طور گسترده در اروپا و آمریکا شروع شدند و همچنان ادامه دارند. در این دوره‌ها خلبانی هواپیماهای بسیار سبک و کم‌مصرف را یاد می‌گیرید. به دلیل هزینه پایین‌تر و قوانین ساده‌تر، افراد زیادی برای تفریح یا شروع حرفه خلبانی از این مسیر وارد می‌شوند. در ادامه، همه گواهینامه‌های زیرمجموعه دوره خلبانی هواپیماهای فوق سبک را بررسی می‌کنیم:
گواهینامه خلبانی UL-PPL
این گواهینامه معادل گواهینامه خصوصی (PPL) برای هواپیماهای فوق سبک است. معمولاً بین ۳ تا 8 ماه طول می‌کشد و داوطلب باید حداقل 17 یا 18 سال سن داشته باشد. همچنین، سلامت جسمی و دید کافی (با یا بدون عینک) از شرایط اصلی شرکت در این دوره هستند. از جمله مهم‌ترین مراحل شرکت در این دوره:
مرحله ابتدایی: ثبت‌نام در آموزشگاه مجاز هوانوردی، اولین قدم است. شروع دوره‌ها: گذراندن کلاس‌های تئوری شامل اصول پرواز و قوانین هوایی در دستور کار قرار می‌گیرند.
مرحله آزمون و امتحان: باید در آزمون تئوری و عملی شرکت کنید. مرحله پایانی: گواهینامه UL-PPL را دریافت می‌کنید.
گواهینامه خلبانی UL-CPL
این گواهینامه معادل مدرک خلبانی CPL (تجاری) است اما برای هواپیماهای فوق سبک کاربرد دارد. با این مدرک می‌توانید پروازهای فوق سبک تجاری انجام دهید یا در خدمات هوایی سبک (مثل عکاسی هوایی) خلبانی کنید. این دوره حدود ۶ تا ۹ ماه طول می‌کشد و برای شرکت در آن حداقل سن لازم ۱۸ سال است. مراحل شرکت در این دوره به ترتیب اینگونه هستند:
- گام 1: داشتن گواهینامه UL-PPL
- گام 2: تکمیل ساعات پرواز بیشتر (معمولاً حداقل ۱۰۰ ساعت)
- گام 3: گذراندن آموزش‌های تخصصی پرواز تجاری
- گام 4: شرکت در آزمون‌های کتبی و عملی
- گام نهایی: دریافت گواهینامه UL-CPL
گواهینامه استاد خلبانی هواپیمای فوق سبک UL-IP
این مدرک برای افرادی است که می‌خواهند به‌عنوان مربی پرواز فوق سبک فعالیت کنند. کل دوره ۳ تا ۶ ماه زمان می‌برد و به حداقل ۲۱ سال سن و تجربه (اغلب بیش از ۲۰۰ ساعت) نیاز دارد. نگاهی به مراحل شرکت در این دوره:
- قدم اول: داشتن گواهینامه UL-CPL و سابقه پرواز کافی
- قدم دوم: شرکت در دوره‌های تخصصی تدریس و آموزش عملی
- قدم سوم: انجام پروازهای تمرینی با هنرجوی واقعی زیر نظر استاد
- قدم آخر: گذراندن آزمون نهایی برای دریافت گواهینامه IP-UL
مدرک خلبانی میثم شکری ساز؛ گواهینامه خلبانی هواپیماهای فوق سبک
دکتر میثم شکری‌ساز یکی از مدیران و کارآفرینان شناخته‌شده ایرانی است که علاقه زیادی به پرواز دارد. او پس از سال‌ها فعالیت در مدیریت و آموزش، تصمیم گرفت رؤیای کودکی خود را دنبال کند و وارد دنیای هوانوردی شود. میثم شکری‌ساز، سال‌هاست که مدرک گواهینامه خلبانی هواپیماهای فوق سبک (UL-PPL) را دریافت کرده است. این مدرک به او اجازه می‌دهد که با هواپیماهای سبک شخصی خود پرواز کند. میثم شکری‌ساز در مصاحبه‌های مختلف از لذت پرواز و آرامشی که در آسمان پیدا می‌کند گفته؛ همچنین، بارها اشاره کرده است که این مسیر یکی از بهترین تصمیمات زندگی او به شمار می‌رود.
پاسخ به سؤالات متداول انواع دوره‌ها و گواهینامه‌های خلبانی
1- آیا می‌توانم با عینک، خلبانی کنم؟
بله. بسیاری از خلبان‌ها از عینک یا لنز استفاده می‌کنند. مهم این است که بینایی شما در محدوده استاندارد باشد.
2- دوره‌های خلبانی فوق سبک چقدر هزینه دارند؟
معمولاً از دوره‌های دیگر ارزان‌ترند و در ایران بسته به آموزشگاه، حداقل از ۲۰۰ میلیون تومان شروع می‌شوند.
3- برای خلبانی هواپیماهای تجاری (CPL) باید انگلیسی بلد باشیم؟
بله. دانش زبان انگلیسی در سطح خوب الزامی است؛ به این دلیل که تمامی دستورالعمل‌های پرواز و مکالمات بین‌المللی به انگلیسی تدریس می‌شوند.
4- آیا محدودیت قد و وزن وجود دارد؟
برای بعضی از هواپیماهای کوچک یا جنگنده‌ها بله؛ اما در اکثر دوره‌ها کافی است که از نظر جسمی سالم و توانمند باشید.
5- بعد از گرفتن PPL می‌توانم دوستانم را با خودم پرواز ببرم؟
بله. با دریافت مدرک خلبانی PPL می‌توانید دوستان یا خانواده را سوار کنید و تجربه پرواز را به آن‌ها بدهید. متن سربرگ خود را وارد کنید
