پرواز VFR که مخفف Visual Flight Rules است، پروازی است که در آن اوضاع خوب و مناسب هوا باعث می‌شود که خلبان مسیر هوایی که هواپیما در آن پرواز می‌کند را به طور واضح ببیند. این مدل پرواز، شامل یک سری دستورالعمل ویژه است که به عنوان شرایط پروازی VFR شناخته می‌شود. همچنین شرایط دیداری مدنظر به عنوان VMC شناخته می‌شود که مخفف عبارت visual meteorological conditions است.
اگر شرایط VMC برقرار باشد، خلبان می‌تواند به سادگی ابرها را ببینید، با مشاهده موانع احتمالی مسیر هواپیما را تغییر دهد و به طور کلی، مانند یک راننده خودرو اوضاع را تحت کنترل خود در آورد. برقراری شرایط VFR از این نظر اهمیت دارد که پرواز تحت این شرایط به نوعی آموزشی، تفریحی و تجاری سبک محسوب می‌شود. همچنین عملیات‌های هوانوردی باید به صورت پروازهای VFR انجام شود؛ زیرا خلبان باید موانع و اهداف را بوضوح ببیند تا بتواند روی آن‌ها مانور دهد.
شرایط محیطی و جوی مورد نیاز برای انجام پرواز VFR
شرایط محیطی و جوی مورد نیاز پرواز VFR که شرایط VMC نام دارد، دارای ویژگی‌ها و پارامترهای خاصی است که در ادامه آورد‌ایم:
تشریح VMC: شرایط VMC یکی از انواع شرایط آب و هوایی پرواز است که اوضاع جوی در آن، حداقل فاکتورهای لازم برای مشاهده مسیر پرواز از دید خلبانان را دارد. البته این شرایط کشور به کشور و در طول ساعت شبانه‌روز متفاوت است. شرایط جهانی VMC عبارت‌اند از:
✔ حداقل دید: در ارتفاع زیر 10000 پایی برابر 5 کیلومتر و بالای آن برابر 8 کیلومتر
✔ سقف ابر: در فاصله کمتر از 8 کیلومتری ابرها، باید حداقل در ارتفاع 2000 پایی پرواز کرد و در فاصله کمتر از 3 کیلومتر، باید در ارتفاع 5000 پایی پرواز کرد.
محدودیت‌های جوی لازم برای پرواز ایمن تحت VFR: در شرایط آب و هوایی ناپایدار، رعد و برق، طوفان و ابرهای باران‌زای سنگین پرواز VFR ممنوع است.
مهارت‌ها و ویژگی‌های خلبانان موفق در پروازهای VFR
خلبانان زمانی می‌توانند در شرایط پرواز دیداری به خوبی عمل کنند که یک سری مهارت خاص داشته باشند. خلبانان قدیمی به خاطر عدم وجود سیستم ناوبری هوشمند، این مهارت‌ها را داشتند! به خصوص خلبانان جنگنده‌ها در جنگ جهانی اول و دوم که اتفاقا موفق‌ترین خلبانان تاریخ هوانوردی دنیا هستند. این مهارت‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
✔ مهارت‌های ناوبری: مثل توانایی کنترل سرعت هواپیما، جهت حرکت آن نسبت به افق، حفظ ارتفاع، توانایی کار با سیستم‌های الکترونیک و مهارت کافی در کنترل لرزش‌های ناخواسته هنگام برخورد با چاله‌های هوایی.
✔ تصمیم‌گیری: خلبانی در شرایط پرواز VFR موفق است که بداند چه زمانی برای حفظ ایمنی پرواز می‌تواند قوانین را بشکند و خودش تصمیم درست بگیرد. علت آن هم این است که از پیش مشخص نیست که در شرایط بحرانی کدام تصمیم درست است.
✔ مدیریت منابع: منابع در شرایط پروازی VFR تا حدی محدودتر است؛ زیرا خلبان درصد بالایی از کار مدیریت و هدایت هواپیما را برعهده دارد. برای همین باید بتواند به خوبی از پس مدیریت منابع نیز برآید تا به‌عنوان یک خلبان موفق معرفی شود.
✔ ارتباطات ضروری خلبانان VFR: ارتباطات خلبان در شرایط VFR باید شفاف، قاطع و به موقع باشد. این ارتباطات با مرکز پرواز و کمک خلبانان ایجاد می‌شود.
محدودیت‌ها و چالش‌های عملی پرواز VFR در فضای هوایی کنترل شده
مشخصا پرواز VFR، یک سری محدودیت و چالش عملی دارد که مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
✔ محدودیت‌های ارتفاع: پرواز دیداری همان‌طور که اشاره شد، در یک محدوده ارتفاع مشخص انجام می‌شود. برای همین از نظر ارتفاع، یک محدودیت مشخص برای پرواز در شرایط VFR پیش روی خلبانان وجود دارد.
✔ سرعت: با هر سرعتی نمی‌توان در شرایط پرواز VFR هواپیما را هدایت کرد. به دلیل اینکه اکثر پروازهای بین‌المللی در این شرایط انجام می‌شود، خلبان نباید با هر سرعتی در مسیرهای هوایی پرواز کند. اگر این محدودیت اعمال نشود، تصادفات هوایی زیادی پیش می‌آید. بد نیست بدانید تعداد تصادفات هوایی از سال 2010 تا 2019 که در محدوده VFR انجام شده برابر 1594 عدد تخمین زده است.
✔ ورود به فضاهای کنترل شده: محدودیت عملی دیگری که پیش روی پرواز در شرایط VFR قرار دارد، این است که در یک فضای کنترل شده انجام می‌شود. فضایی که از نظر دیداری شفاف و قابل مشاهده است.
✔ ایمنی پروازهای VFR: ایمنی پروازهای VFR نیز تا حدی جزو محدودیت‌های آن محسوب می‌شود؛ چرا که خطای انسانی در این محدوده، کمی بیشتر از پروازهای دیگر است.
تجهیزات و فناوری‌های مورد نیاز برای پروازهای VFR ایمن و دقیق
شاید تا اینجا اینطور دریابید که پرواز VFR، چندان به تکنولوژی و فناوری وابستگی ندارد. اما این دیدگاه اشتباه است. بدون تکنولوژی و فناوری، امکان پرواز دیداری ایمن و دقیق وجود ندارد. این تکنولوژی‌ها و فناوری‌ها که به خلبان در این زمینه کمک می‌کنند شامل موارد زیر است:
✔ تکنولوژی DME: این تکنولوژی امکان اندازه‌گیری فاصله میان هواپیما و موانع را به وسیله امواج رادیویی فراهم می‌کند.
✔ تکنولوژی ADF: این تکنولوژی نیز مانند DME از امواج رادیویی استفاده می‌کند، اما برای یافتن جهت مسیر هواپیما.
✔ سیستم GNSS: این سیستم، امکان جهت‌یابی هوایی را به وسیله سیستم ماهواره جهانی امکان‌پذیر می‌کند. این سیستم در کنار ADF و DME امکان ناوبری دقیق را در اختیار خلبانان می‌گذارد.
✔ سیستم فرستنده_ گیره transponder: تکنولوژی‌هایی که با نام transponder شناخته می‌شوند، امکان برقراری ارتباط خلبانان با مراکز پرواز یا ارسال پیام برای یکدیگر فراهم می‌کنند.
✔ سیستم IVAO pilot interface Software: این سیستم، امکان آموزش پرواز به دو خلبان در یک محیط شبیه‌سازی و کنترل شده را فراهم می‌کند. این سیستم جهت آمادگی قبل از پرواز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دیدگاه دکتر ماکان آریا پارسا درباره اهمیت پروازهای VFR در آینده هوانوردی ایران
دکتر ماکان آریا پارسا، یکی از کارآفرینان و خلبانان موفق ایرانی است که به خاطر سابقه درخشان خود در صنعت هوانوردی، به خوبی از جایگاه پرواز VFR در آینده هوانوردی ایران اطلاع دارد. از دیدگاه ماکان آریا پارسا، زمانی می‌توانیم به خلبانانی حرفه‌ای تبدیل شویم که در عرصه پرواز دیداری نیز فعالیت کنیم. به همین دلیل لازم است دانش مورد نیاز شرایط پروازی VFR را کسب کرده و به تدریج تکنولوژی‌های روز این مدل پرواز را وارد کشور کنیم. همچنین از دید دکتر ماکان، پهناوری و کیفیت هوای مناسب کشور ایران می‌تواند پتانسیل مناسبی برای پرواز VFR در اختیار خلبانان قرار دهد.
نتیجه گیری: راهکارهای ارتقاء ایمنی و کیفیت پروازهای VFR در ایران
پرواز VFR شرایط خاصی دارد و تمرین در شرایط پروازی آن باعث می‌شود، خلبانانی در عرصه صنعت هوایی کشور قدم بگذارند. برای ورود به شرایط پروازی VFR لازم است علاوه بر کسب دانش، مهارت‌های ارتباطی، تصمیم‌گیری و مدیریت خود را افزایش دهید. در این میان البته نقش تکنولوژی و آموزش بسیار مهم است؛ زیرا تنها خلبانان حرفه‌ای می‌توانند با موفقیت از پس یک پرواز VFR برآیند. لازم به ذکر است که پیدایش تکنولوژی‌های روز دنیا، کمک بسیار زیادی به افزایش استانداردهای این مدل پرواز در ایران خواهد کرد.
